Η Ομοσπονδία μας πάντοτε έθετε το ζήτημα του κοινωνικού διαλόγου με αξιόπιστα, επιστημονικά θεμελιωμένα επιχειρήματα ως κυρίαρχο στην προσπάθεια αντιμετώπισης των κρίσιμων προβλημάτων της Παιδείας και, ειδικότερα για το χώρο μας, της ιδιωτικής εκπαίδευσης. Η έμμεση απάντηση του Συνδέσμου των ιδιοκτητών στην ανακοίνωσή μας σχετικά με κάποια ιδιωτικά σχολεία που δίνουν κίνητρα στους εκπαιδευτικούς, έχει ένα ενδιαφέρον, διότι καταδεικνύει αφενός μεν ότι μπορεί να υπάρξει (έστω και με αυτό τον τρόπο) διάλογος χωρίς κραυγές, αφετέρου δε ότι δεν μπορεί να υπάρξει σοβαρός διάλογος χωρίς συγκεκριμένα στοιχεία και ανάλυση των δεδομένων.
Τι μας λένε οι εκπρόσωποι των ιδιοκτητών; Ότι «η ΟΙΕΛΕ ανακάλυψε την ελεύθερη αγορά» που λειτουργεί θαυμάσια, καθώς οι εκπαιδευτικοί επιλέγουν ελεύθερα τα σχολεία που δίνουν κίνητρα. Αποκαλούν, δε, την περίοδο 2016-2020 «σκοτεινή», όταν δηλαδή η ελληνική πολιτεία θέσπισε κανόνες για τον έλεγχο των εργασιακών σχέσεων στην ιδιωτική εκπαίδευση, περίπου αντίστοιχους με αυτούς που ισχύουν σχεδόν σε ολόκληρη την Ε.Ε.
Η ανακοίνωση του Συνδέσμου μάς δίδει τη δυνατότητα να αναφερθούμε σύντομα σε δύο ζητήματα. Πρώτον, στο γενικό, δηλ. στην πλήρη αποτυχία του μοντέλου της «ελεύθερης αγοράς» και στη σταδιακή επαναφορά της κρατικής παρέμβασης και δεύτερον, στο αν πράγματι και με ποιο τρόπο λειτουργεί αυτή η περίφημη «ελεύθερη αγορά» στην ιδιωτική εκπαίδευση.
Η κατάρρευση της νεοφιλελεύθερης ουτοπίας
Είναι μια πραγματικότητα ότι ο όρος «νεοφιλελευθερισμός» χρησιμοποιείται καταχρηστικά στο δημόσιο διάλογο, ως χαρακτηρισμός «δια πάσαν νόσον». Στην πραγματικότητα ο νεοφιλελευθερισμός είναι κάτι συγκεκριμένο. Αποτελεί μια «πολιτική τάξη»[1] ως μια ιδιόμορφη παραλλαγή των κλασικών οικονομικών με την κυβέρνηση στο ρόλο του «θεματοφύλακα» των μη ρυθμιζόμενων αγορών. Αυτή η ιδιομορφία/διαφορά του νεοφιλελευθερισμού από την πολιτική του laisser faire (που επιδιώκει το ελάχιστο κράτος) είναι ότι οι «ελεύθερες αγορές» απαιτούν την παρουσία του κράτους για να επιβάλουν με νόμους την απόλυτη ασυδοσία (βλέπε στην εγχώρια ιδιωτική εκπαίδευση το παράδειγμα του Νόμου 4713/2020, ή αλλιώς «Νόμου Κεραμέως»).
Πέτυχε αυτή η πολιτική σε παγκόσμιο επίπεδο; Μόνο ως προς το ότι αυτοί που την επεδίωξαν, υπερσυσσώρευσαν κέρδη, υποσκάπτοντας όμως παράλληλα τα θεμέλια των πραγματικών οικονομιών και των κοινωνιών. Βάσει των επίσημων στοιχείων, ο νεοφιλελευθερισμός απέτυχε σε μεγάλο βαθμό να βελτιώσει τις οικονομικές επιδόσεις. Οι ρυθμοί ανάπτυξης ήταν πολύ υψηλότεροι μεταξύ της δεκαετίας του 1940 και των αρχών της δεκαετίας του 1970, όταν η οικονομία διέπονταν από τις αρχές του διαχειριζόμενου καπιταλισμού. Η εφαρμογή του νεοφιλελεύθερου μοντέλου ταυτόχρονα γεννά αλλεπάλληλές κρίσεις. Οι περίφημες ελεύθερες αγορές αποδείχθηκαν ανίκανες να αντιμετωπίσουν την παγκόσμια κρίση του 2008, την πανδημία του Covid-19, τις τροφοδοτημένες από τη λαιμαργία των αρπακτικών καταστροφές της εφοδιαστικής αλυσίδας και, πιο πρόσφατα, τις οικονομικές επιπτώσεις που προέκυψαν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία[2]. Ολοένα και περισσότεροι αντιλαμβάνονται πως το σύστημα δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς σοβαρή κρατική παρέμβαση, αντίστοιχη με αυτήν μετά το Κραχ του 1929 ή μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η «αγορά» της ιδιωτικής εκπαίδευσης και η εντεινόμενη δυσαρέσκεια των εκπαιδευτικών
Ίσως θα έπρεπε να είναι πιο προσεκτικοί οι εκπρόσωποι των ιδιοκτητών, όταν μιλούν για την ομαλή λειτουργία της «ελεύθερης αγοράς» στην ιδιωτική εκπαίδευση. Η ιδιωτική εκπαίδευση θα λειτουργούσε ομαλά (όχι δηλαδή ως «ελεύθερη αγορά»), εάν υπήρχαν κανόνες, αν τηρούνταν η νομιμότητα, αν όλοι οι παράγοντες του χώρου ήταν ευχαριστημένοι. Ποια όμως είναι η πραγματικότητα;
Ξεκινώντας από τη γενική εικόνα που γνωρίζουν όλοι σχεδόν οι εκπαιδευτικοί, είναι δυστυχώς πολύ λίγα τα ιδιωτικά σχολεία που δίνουν κίνητρα ηθικά και οικονομικά. Η αναστάτωση που προκλήθηκε σε κύκλους των εργοδοτών την περασμένη εβδομάδα, μετά την ανακοίνωση της ΟΙΕΛΕ για την απόδοση γενναίου bonus σε εκπαιδευτικούς συγκεκριμένων σχολείων, καταγράφηκε και είναι ενδεικτική. Δυστυχώς, η πλειονότητα των ιδιοκτητών φοβάται τις θετικές αλλαγές στα εργασιακά, παρά το γεγονός ότι διανύουμε περίοδο ισχυρής κερδοφορίας στα ιδιωτικά σχολεία. Θέλει να συσσωρεύσει κέρδος, αντί να μοιράσει τους καρπούς μιας προσπάθειας που κυρίως οι εργαζόμενοι καταβάλλουν. Αδυνατεί να αντιληφθεί την κρίση που υποβόσκει και μεταφράζεται με πάνω από 800 παραιτήσεις την τελευταία διετία στα ιδιωτικά σχολεία (σχεδόν το 10% του συνόλου των εκπαιδευτικών).
Ας δούμε όμως και την ειδική εικόνα. Πόσο καλά πάνε τα πράγματα στα ιδιωτικά σχολεία; Είναι ικανοποιημένοι οι εκπαιδευτικοί; Ας φρεσκάρουμε λίγο τις μνήμες με συγκεκριμένα αποτελέσματα της μεγάλης έρευνας που δημοσίευσε πρόσφατα η ΟΙΕΛΕ[3]:
- Το 86% των εκπαιδευτικών δεν πληρώνονται για τις εξτρά εργασίες που (υποχρεώνονται να) παρέχουν πέραν των διδακτικών τους καθηκόντων
- Το 68% θα ήθελε να αποχωρήσει από το σχολείο στο οποίο υπηρετεί
- Το 60% θεωρεί ότι δεν υπάρχει δημοκρατική εσωτερική λειτουργία και αξιοκρατία στα σχολεία
Στα παραπάνω θα προσθέσουμε την ντροπιαστική κατάσταση που επικρατεί στα ιδιωτικά νηπιαγωγεία, όπου οι όροι εργασίας θυμίζουν τριτοκοσμικές χώρες, και το κύμα απολύσεων που πλέον εξαπολύεται στα ιδιωτικά σχολεία, κυρίως για μείωση του εργασιακού κόστους.
Όλα τα παραπάνω φιλοτεχνούν μια όχι και τόσο αρμονική εικόνα για την ιδιωτική εκπαίδευση. Ο μεγάλος όγκος παραιτήσεων και η ροή εκπαιδευτικών σε συγκεκριμένα σχολεία θα έπρεπε να ακουστούν ως καμπάνα κινδύνου στους εκπροσώπους των ιδιοκτητών και όχι ως δείγμα ομαλής λειτουργίας μιας «αγοράς» (που δεν λειτουργεί σωστά). Εν όψει μιας νέας κρίσης που καταφθάνει, θεωρούμε πως θα έπρεπε οι εργοδότες να επιδιώξουν οι ίδιοι θετικές αλλαγές στο υπάρχον εργασιακό πλαίσιο, διότι τα καλά και οργανωμένα σχολεία με ευχαριστημένο προσωπικό είναι αυτά που θα αντέξουν στις προκλήσεις του αύριο.
Δρ Γιώργος Χριστόπουλος,
Διδάκτορας Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ
Πρόεδρος ΟΙΕΛΕ
[1] Gary Gestle, The Rise and Fall of the Neoliberal Order, Oxford University Press, 2022
[2] Robert Kuttner, Free Markets, Besieged Citizens, New York Review, 2022
[3] Κλαδικό Ινστιτούτο ΟΙΕΛΕ, Επαγγελματική Ικανοποίηση και Εργασιακές Σχέσεις των ιδιωτικών εκπαιδευτικών, Αθήνα, 2022
