Τις τελευταίες ημέρες στο δημόσιο διάλογο κυριαρχεί το θέμα της επιστολής παραίτησης συναδέλφου μας σε δημόσιο ΕΠΑΛ λόγω ακραίου bullying που δέχτηκε από τους μαθητές του. Έστω και με μεγάλη καθυστέρηση, με αφορμή το εξαιρετικά δυσάρεστο αυτό γεγονός, ελπίζουμε πολιτεία, ΥΠΑΙΘ, κόμματα, οργανώσεις εκπαιδευτικών και γονέων, να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να ασχοληθούν σοβαρά με το ζήτημα του εκφοβισμού των εκπαιδευτικών.
Φτωχή η ακαδημαϊκή έρευνα για το bullying κατά των εκπαιδευτικών από γονείς και μαθητές
Η λεκτική και, κάποιες φορές, σωματική κακοποίηση των εκπαιδευτικών από μαθητές και γονείς είναι ένα εντεινόμενο φαινόμενο σε διεθνές επίπεδο. Ενώ όμως το bullying από μαθητές σε μαθητές ερευνάται εντατικά και απασχολεί τις πολιτικές ηγεσίες και τους κοινωνικούς φορείς, κάθε μορφή βίας κατά των εκπαιδευτικών αγνοείται από ερευνητές και διαμορφωτές πολιτικής. Σύμφωνα με ένα από τα μεγαλύτερα εκπαιδευτικά συνδικάτα του πλανήτη, την NEA (National Education Association) στις ΗΠΑ, το bullying κατά των εκπαιδευτικών είναι μια «κρίση που περνά απαρατήρητη» (overlooked crisis). Μελέτες σε παγκόσμιο επίπεδο που διερευνούν τις συμπεριφορές εκφοβισμού από μαθητές προς τους εκπαιδευτικούς είναι μεν πολύ περιορισμένες σε αριθμό (Pervin & Turner, 1998; Terry, 1998; James et al., 2008), δείχνουν όμως ότι το φαινόμενο έχει πολύ μεγάλη έκταση στα σχολεία (στις έρευνες αυτές το 28-80% των ερωτώμενων εκπαιδευτικών αναφέρουν εκφοβιστική συμπεριφορά από μαθητές). Ο εκφοβισμός από τους γονείς επίσης δεν διερευνάται σε μεγάλη κλίμακα ακαδημαϊκά, αν και πρόσφατες έρευνες (π.χ. από το διάσημο Πανεπιστήμιο La Trobe της Αυστραλίας και την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία (APA) δείχνουν ότι έως και το 80% των συναδέλφων μας πέφτουν θύματα γονεϊκού εκφοβισμού.
Το φαινόμενο του bullying από γονείς είναι ισχυρό στα ιδιωτικά σχολεία, όπου γενικά οι εκπαιδευτικοί είναι πολύ περισσότερο ευάλωτοι και οι γονείς νιώθουν ότι πληρώνοντας μπορούν να έχουν απεριόριστες απαιτήσεις. Ωστόσο, το πρόβλημα απαντάται και στη δημόσια εκπαίδευση.
Κοινωνικός διάλογος για ένα ισχυρό θεσμικό πλαίσιο προστασίας των εκπαιδευτικών
Οι μελετητές σε παγκόσμιο επίπεδο που έχουν ασχοληθεί με το φαινόμενο του εκφοβισμού των εκπαιδευτικών τονίζουν την απουσία πλαισίου και διοικητικής υποστήριξης στα σχολεία. Στην Ελλάδα το εκπαιδευτικό επάγγελμα είναι ανοχύρωτο. Ο εκπαιδευτικός είναι κακοπληρωμένος και γίνεται στόχος συστηματικών επιθέσεων από πολιτικούς και ΜΜΕ, με αποτέλεσμα να καταρρέει το κύρος του στην κοινωνία. Μαθητές και γονείς θεωρούν ότι αντιμετωπίζουν, όχι έναν λειτουργό της εκπαίδευσης, αλλά έναν υφιστάμενό τους. Η απουσία ενός πλαισίου πρόληψης και αντιμετώπισης φαινομένων βίας στη σχολική μονάδα, ευνοεί την όξυνση του φαινομένου.
Είναι απαραίτητο άμεσα να εκκινήσει διάλογος ανάμεσα σε όλους τους κοινωνικούς φορείς για να διαμορφωθεί ένα θεσμικό πλαίσιο υποστήριξης του εκπαιδευτικού έργου και των εκπαιδευτικών από πάσης φύσεως πιέσεις και φαινόμενα εκφοβισμού. Η ΟΙΕΛΕ έχει ήδη ξεκινήσει την προεργασία για τη διεξαγωγή ερευνητικού προγράμματος με στόχο τη διαμόρφωση προτάσεων προς την πολιτεία και τους κοινωνικούς φορείς για το θέμα του bullying.
Ο κίνδυνος του κοινωνικού αυτοματισμού και η αναγκαιότητα για πολιτικές κοινωνικής συνοχής
Ωστόσο, στο δημόσιο διάλογο που αναπτύχθηκε το τελευταίο διάστημα για το ζήτημα του καθηγητή από τα δημόσια ΕΠΑΛ εμφανίζονται συχνά επικίνδυνες δαιμονοποιήσεις και στερεοτυπικοί χαρακτηρισμοί. Πράγματι στο χώρο της δευτεροβάθμιας τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης διαπιστώνονται φαινόμενα παθογενειών (όπως, για παράδειγμα το φαινόμενο της υψηλής σχολικής διαρροής), όμως δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι πολλοί απόφοιτοι των ΕΠΑΛ ακολουθούν λαμπρές ακαδημαϊκές και επαγγελματικές πορείες.
Είναι γεγονός ότι στην τεχνική/επαγγελματική εκπαίδευση φοιτούν, ως επί το πλείστον, παιδιά που προέρχονται από την τάξη των μη προνομιούχων. Μαθητές που ζουν συχνά σε περιβάλλοντα υλικής και κοινωνικής αποστέρησης, που αισθάνονται καταπίεση, φόβο, οργή, ανασφάλεια και απελπισία για το μέλλον. Συχνά η μοναδική μορφή εξουσίας στην οποία μπορούν εύκολα να επιτεθούν και στην οποία προσωποποιούν τον κοινωνικό τους καταπιεστή είναι αυτή του εκπαιδευτικού στο σχολείο. Ας μην ξεχνούμε ότι:
- Τα ΕΠΑΛ δεν αποτελούν ακόμη, όπως θα έπρεπε, ολοκληρωμένες, σύγχρονες μονάδες τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης με σοβαρή υλικοτεχνκή υποδομή και πρότυπα προγράμματα, αν και έχουν γίνει βήματα προόδου. Συχνά οι μαθητές αισθάνονται ότι φοιτούν σε ένα υποτιμημένο σχολείο που δεν έχει να τους προσφέρει πολλά
- Πολλοί μαθητές που φοιτούν στην τάξη μαθητείας των ΕΠΑΛ πέφτουν θύματα βάναυσης εργασιακής εκμετάλλευσης, υποχρεωμένοι να παρέχουν δωρεάν εργασία και να αντικαθιστούν εργαζόμενους που απολύονται από παραβατικούς εργοδότες, οι οποίοι στα πρόσωπα των παιδιών αναζητούν σύγχρονους είλωτες
- Οι μαθητές των ΕΠΑΛ γνωρίζουν ότι η επαγγελματική και κοινωνική καταξίωση περνά από ένα εξαιρετικά δύσβατο δρόμο με πιθανότερο αποτέλεσμα να καταλήξουν σε δουλειές στις οποίες θα αμείβονται με μισθούς πείνας. Το υποβαθμισμένο εκπαιδευτικό περιβάλλον σε συνδυασμό με τις χαμηλές προσδοκίες για το αύριο συνθέτουν έναν εκρηκτικό συνδυασμό.
- Το 64% των μαθητών των ΕΠΑΛ, με την βάναυση περικοπή του αριθμού εισακτέων, δεν κατόρθωσε να περάσει σε κάποια σχολή το 2022…
Επομένως, ειδικά στην περίπτωση του bullying από μαθητές προς εκπαιδευτικούς, δεν είναι αρκετή η δημιουργία ενός πλαισίου προστασίας ή η λήψη πειθαρχικών μέτρων. H νεανική παραβατικότητα σε όλες τις μορφές της συχνά συνδέεται με τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες. Άρα, σε μια εποχή εφαρμογής ακραίων νεοσυντηρητικών/νεοφιλελεύθερων πολιτικών που οξύνουν τις ανισότητες και διαρρηγνύουν τον κοινωνικό ιστό, είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαία η διαμόρφωση σύγχρονων προοδευτικών πολιτικών που θα έχουν ως στόχο την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και την πρόληψη των κοινωνικών παθογενειών σε αντιπαράθεση με πολιτικές καταστολής, περιθωριοποίησης και δαιμονοποίησης των αδύναμων.
