Αύριο διεξάγονται σε όλη τη χώρα μαθητικές παρελάσεις για να τιμηθεί η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου. Δεν θα εξεταστεί στο παρόν κείμενο η ιστορική ανορθογραφία να εορτάζεται στη χώρα μας η …έναρξη και όχι η λήξη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου (όπως σε όλες τις χώρες της Δύσης που πολέμησαν κατά του ναζισμού και του φασισμού) και το αν και κατά πόσο αποτυπώνεται η ιστορική αλήθεια στην επέτειο του ΟΧΙ. Θα σταθούμε, όμως, κυρίως λόγω διαφόρων περιστατικών που βλέπουν το φως της δημοσιότητας, στη μέθοδο επιλογής των «πρωταγωνιστών» σ’ αυτήν, των σημαιοφόρων, και στο πώς αυτή επενεργεί στην εκπαιδευτική κοινότητα.
Οι σχολικές εθνικές εορτές εξυπηρετούν ένα διπλό στόχο. Λειτουργούν ως κοινωνικοποιητικοί μηχανισμοί, ενθαρρύνοντας την κοινωνική και πολιτική συμμετοχή. Παράλληλα, μαζί με τη σχολική ιστορία, συντελούν στην κατασκευή της εθνικής ταυτότητας. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης οι εθνικές εορτές παρουσιάζουν αξιοσημείωτη αντοχή και προσαρμοστικότητα στο χρόνο, κατορθώνοντας να αναπροσαρμόζουν το νόημά τους σε σχέση «με το νέο, κάθε φορά, πολιτικό και κοινωνικό συγκείμενο».
Οι εορτές εντάσσονται συστηματικά στην ελληνική σχολική ζωή στις αρχές του 20ου αιώνα. Οι τελετουργικές διαδικασίες συνδέονται με την εμπέδωση αξιών και τη διδασκαλία «ορθών προτύπων συμπεριφοράς». Οι μαθητές μέσα σ’ αυτές βιώνουν ένα χρονικό μετασχηματισμό όπου το παρελθόν, με τη βοήθεια της μνήμης, μετατρέπεται σε παρόν.
Οι εθνικές επέτειοι στα ελληνικά σχολεία, η 25η Μαρτίου και η 28η Οκτωβρίου, ανασυστήνουν το παρελθόν πραγματοποιώντας την εθνική και ιδεολογική εγχάραξη στο πλαίσιο της σχολικής πράξης. Η παρέλαση αποτελεί σημαντικό τμήμα του εορτασμού των ελληνικών εθνικών επετείων, παρά το γεγονός ότι τέτοιου τύπου εκδηλώσεις λαμβάνουν χώρα σε ελάχιστες χώρες του κόσμου, μεταξύ των οποίων η Τουρκία, η Ινδία, το Καζακστάν και η Βόρεια Κορέα. Είναι κατάλοιπο της μεταξικής δικτατορίας και έχει πολλούς υπέρμαχους στη χώρα, αν και υπάρχουν ισχυρές ενστάσεις για τη στρατιωτικοποίηση των μαθητών ή για την άθλια σεξιστική παρουσίασή τους από τμήμα των ΜΜΕ.
Ωστόσο, στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου για τις παρελάσεις δεν βρίσκεται τόσο η χρησιμότητα του θεσμού, όσο ο τρόπος επιλογής των μαθητών στη θέση του σημαιοφόρου και των παραστατών. Η προβληματική διασύνδεση της μαθητικής «αριστείας» με την ελληνική σημαία έχει προκαλέσει πάμπολλα προβλήματα. Συχνά γονείς με οικονομική και κοινωνική ισχύ (τόσο σε δημόσια όσο και σε ιδιωτικά σχολεία) κατορθώνουν να επιβάλλουν τα τέκνα τους στη θέση του σημαιοφόρου. Σε άλλες περιπτώσεις, έχουν σημειωθεί περιστατικά αποκλεισμού ακόμη και αρίστων (βάσει επίδοσης) μαθητών, λόγω της εθνικότητας και της θρησκείας τους ή κάποιας ιδιαιτερότητας (πχ μαθησιακής δυσκολίας, αναπηρίας ή ασθένειας).
Είναι γεγονός, λοιπόν, ότι η επιλογή του σημαιοφόρου με τα υπάρχοντα κριτήρια έχει αποδειχθεί προβληματική. Ωστόσο, το ζήτημα, κατά την ταπεινή μου άποψη, είναι άλλο. Είναι ορθός αυτός ο τρόπος επιλογής; Πρέπει να διασυνδέεται η αγάπη για την πατρίδα με τον σχολικό βαθμό;
- Άραγε, ένας μαθητής που δεν είναι τόσο καλός ακαδημαϊκά, αλλά έχει ταλέντο στις τέχνες, στον αθλητισμό, σε τεχνικές δεξιότητες, δεν δικαιούται να κρατήσει τη σημαία σε μια εκδήλωση;
- Άραγε, παιδιά μη προνομιούχων οικογενειών (που συνήθως έχουν χαμηλότερες επιδόσεις) αγαπούν την πατρίδα τους λιγότερο από τα άλλα παιδιά;
- Άραγε, δεν είναι κυρίως αυτά τα παιδιά, τα πιο φτωχά, τα «μη άριστα», που θα κληθούν να αγωνιστούν για την πατρίδα τους, αν χρειαστεί;
Μήπως, τελικά, με αυτή την άδικη και συχνά αδιαφανή επιλογή σφραγίζουμε τα παιδιά από τρυφερή ηλικία με την αίσθηση της αδικίας, νομιμοποιώντας από την αρχή της ζωής τους εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανισότητες που πλήττουν την εθνική συνοχή;
Δρ Γιώργος Χριστόπουλος
Πρόεδρος ΔΣ ΟΙΕΛΕ
(αποσπάσματα του κειμένου έχουν παρθεί από την διδακτορική διατριβή του υπογράφοντος με τίτλο «Ιστορική Παιδεία και Εθνική Διαπαιδαγώγηση. Αντιλήψεις και πρακτικές των εκπαιδευτικών για το μάθημα της Ιστορίας» (ΕΚΠΑ, 2017)
